علائم موسیقی درون حامل - نت های زینت - قسمت بیست و هفتم از درسهای تئوری

گفتیم نشانه ها و علائم موسیقی یا بیرون حامل و اغلب به صورت حروف اختصاری یا کلمات قرار می‌گیرند و حالت اجرا را مشخص می‌کنند و یا درون حامل استفاده می‌شوند و بیشتر راهنمای فرم و طرز اجرا و نکات تکنیکی آن هستند.

علائم موسیقی درون حامل به دو حالت وجود دارند:

۱- نت های زینت یا نت‌واره ها (Ornaments)

۲- نشانه های فرمال

در این بخش نت های زینت را می‌شناسیم:

نت های زینت (نت‌واره ها)

نت‌واره‌ ها، نشانه‌های نت‌واره یا همان نت های زینت خودمان، دسته‌ای از نشانه‌های موسیقی هستند که یا به شکل نت های کوچک و یا به صورت علائم موسیقی کنار نت های اصلی قرار می‌گیرند و به اشکال مختلف  قطعه را تزئین می‌کنند. کشش این نت‌ها اکثرا کوتاه است. انواع نت های زینت را با هم ببینیم:

 

۱- آپوجیاتورا

آپوجیاتورا(Appogiatura) یا آپوژیاتور کلمه‌ای ایتالیایی است که مصدرش به معنی متمایل شدن و تکیه کردن است و به صورت نت کوچکی قبل از نت اصلی می‌گیرد.

آپوجیاتورا با یک خط اتصال کوچک به نت اصلی وصل می‌شود، با آن فاصلهٔ متصل دارد (یعنی فاصلهٔ دوم بالارونده یا پایین رونده) و ارزش زمانی اش برابر نصف نت اصلی است. یعنی اگر نت اصلی مان سفید باشد، کشش آپوجیاتورای کنارش به اندازهٔ نت سیاه است. اگر نت اصلی نقطه دار باشد (یعنی ارزش زمانی اش قابل قسمت به ۳ شود)، کشش آپوجیاتورا به اندازهٔ دو سوم نت اصلی خواهد بود. مثلا اگر نت اصلی‌مان سفید نقطه دار باشد، آپوجیاتورایی که کنارش قرار گرفته برابر دو تا سیاه یا یک سفید می‌شود.

دقت کنید که آپوجیاتورا را با نقطه اشتباه نگیرید. نت نقطه دار نصف نت اصلی را به خودش اضافه می‌کند یعنی کشش نت اصلی را افزایش می‌دهد اما آپوجیاتورا خودش یک نت مستقل است که ارزش زمانی اش نصف نت اصلی‌ای است که بهش متصل شده.

 

۲- آچیاکاتورا

             

آچیاکاتورا (Acciacatura) یا به انگلیسی «Grace Note»، از دیگر علائم موسیقی است که به صورت یک نت چنگ کوچک قبل از نت اصلی قرار می‌گیرد و با یک خط کوچک مورب همراه است. این نت باید خیلی سریع نواخته شود و در واقع زینت نت اصلی است. تفاوت آن با آپوجیاتورا را توجه کنید:

۱- ارزش زمانی ندارد، در نوازندگی معمولا زمان بسیار کوتاهی از نت اصلی را به خود اختصاص می‌دهد و نت اصلی بلافاصله بعد از آن نواخته می‌شود.

۲- روی آن یک خط مورب کشیده می‌شود.

۳- گاه به شکل نت‌های دو لا چنگ به هم پیوسته (و بدون خط مورب) هم نشان داده می‌شود.

   

۳- گزش یا موردنت

         

گزش (Mordent) به دو صورت وجود دارد:‌

گزش فوقانی یا گزش به بالا (Upper Mordent)

گزش تحتانی، گزش وارونه یا رو به پایین (Lower Mordent)

در گزش فوقانی هرگاه علامت گزش روی نت اصلی قرار بگیرد، ابتدا نت اصلی را می‌نوازیم بعد بلافاصله با اجرای بسیار سریع به نت بالاتر اشاره می‌کنیم و بلافاصله به نت اصلی بر می گردیم. در حقیقت نت بالایی را می‌گزیم و بر می‌گردیم!

دقت کنید این نت گزیده شده باید دیز و بمل بودنش مطابق سرکلید گاممان باشد یعنی فاصلهٔ دیاتونیک ما باید طبق گام باشد. اگر آهنگساز بخواهد نتی خارج از گام گزیده شود، علامت تغییر دهندهٔ دلخواهش را روی نشانهٔ گزش می‌گذارد.

در گزش تحتانی برعکس عمل می‌کنیم یعنی جَلدی به نت پایینی می‌رویم و جَلدی بر می‌گردیم!  علامت آن هم همان است به اضافهٔ یک خط کوچک. در اینجا اگر بخواهیم به نتی با علائم تغییردهندهٔ خارج از گام برویم، دیز و بمل را زیر علامت گزش می‌گذاریم.

 

۴- قلاب یا گروپتو

قلاب یا گروپِتو (Gruppetto) که در زبان انگلیسی به آن «Turn» هم می‌گویند، روی یک نت یا بین دو نت قرار می‌گیرد و نشان‌دهندهٔ دسته‌ای از نت‌ های زینت است. این نت‌ های زینت، نت اصلی را در بر می‌گیرند و در حقیقت آن را قلاب می‌کنند! قلاب هم می‌تواند فوقانی یا تحتانی باشد.

اگر قلاب فوقانی فقط روی یک نت قرار بگیرد آن را به صورت چهار نت اجرا می‌کنیم : یک نت بالاتر از نت اصلی، نت اصلی، نت پایین‌تر از نت اصلی، دوباره نت اصلی. دقت کنید تمام این نت‌ها باید در زمان نت اصلی اجرا شوند یعنی در حقیقت هر کدام مقداری از ابتدای کشش نت اصلی را به خود اختصاص می‌دهند یا بهتر بگویم قبل از نت اصلی اجرا می‌شوند.

قلاب تحتانی روی یک نت هم درست برعکس عمل می‌کند یعنی اول نت پایینی، بعد نت اصلی، نت بالایی، برگشت به نت اصلی. علامتش هم درست برعکس قلاب فوقانی است:

حالا اگر قلاب بین دو نت قرار بگیرد چی؟ در این حالت نت اولی را نت اصلی محسوب می‌کنیم؛ اما این بار نت های زینت قسمت انتهایی کشش نت اصلی را به خود اختصاص می‌دهند یعنی بعد از نت اصلی اجرا می‌شوند. اگر قلاب فوقانی باشد ابتدا از نت بالایی شروع می کنیم و اگر قلاب تحتانی باشد، اول نت پایینی را می‌نوازیم. در تصویر زیر به تفاوت بین قلاب روی نت (سمت راست) و قلاب بین دو نت (سمت چپ) دقت کنید:

 اگر بخواهیم به هرکدام از نت‌های داخل قلاب علائم تغییر دهنده اضافه کنیم، علامت نت بالایی را بالای قلاب می‌گذاریم و علامت تغییر دهندهٔ نت پایینی را زیر علامت قلاب قرار می‌دهیم. به این صورت:  

۵- غلت یا تریل

علامت تریل (Trill) یا به انگلیسی «Shake» ، اگر روی نتی گذاشته شود، آن نت و نت بالاترش به صورت سریع و پی در پی نواخته می‌شوند جوری که انگار دارند غلت می‌زنند! این حرکت بین دو نت باید درست به اندازهٔ کشش نت اصلی ادامه پیدا کند یعنی وقتی زمان نت اصلی تمام شود، تریل باید خاتمه پیدا کند.

در دورهٔ باروک تریل را از نت بالایی شروع می‌کردند که به آن تریل باروک هم می‌گویند؛ اما در حال حاضر تریل از نت اصلی شروع می‌شود.  چند نکته دربارهٔ تریل:

- اگر بخواهیم تریل از نت بالایی شروع شود آن را به صورت یک نت کوچک کنار نت اصلی می‌نویسیم.

- اگر قبل از تریل گروپتو بیاید، دیگر نت اصلی را دوباره تکرار نمی‌کنیم.

- تعداد نت‌ها در تریل بستگی به سرعت اجرا و تمپوی قطعه دارد.

- اگر بخواهیم نت بالایی تریل خارج از گام باشد، علامت تغییر دهنده‌اش را بالای تریل می‌گذاریم. یادتان باشد علامت تغییر دهندهٔ موقتی یا عَرَضی در سراسر یک میزان اعتبار دارند اما در میزان بعدی نت‌ها به علامت سرکلید بر می‌گردند.

به دو تصویر زیر دقت کنید: در تصویر اول، تریل سمت راست، تمام نت‌های می باید بمل اجرا شوند و در تصویر دوم تمام نت‌های فا که طبق سرکلید دیز هستند، در حین تریل بکار می‌شوند.

 

حالا تمام نت های زینت و طرز اجرای آنها را با هم ببینید و مقایسه کنید.