آموزش گام‌های گیتار: معرفی گام‌های پنتاتونیک، ماژور، مینور و مدهای گام ماژور

مهم‌ترین مهارت یک گیتاریست لید، آشنایی با گام‌های گیتار است. گام‌ها نقشه‌ی راه یک نوازنده برای استفاده از فرت‌برد گیتار هستند و اجرای تک‌نوازی روی آکوردهای مختلف را ساده می‌کنند.

بیشتر بخوانید: آکوردهای گیتار چگونه ساخته می‌شوند؟

در این مطلب به توضیح اصول پایه‌ای گام‌ها می‌پردازیم و بعد به سراغ نکات پیچیده‌تر و کاربردهای گام در نوازندگی می‌رویم.

گام پنتاتونیک در گیتار

اکثر نوازندگان، یادگیری گام‌ها را با گام پنتاتونیک مینور آغاز می‌کنند. این گام در موسیقی راک به شکل مداوم استفاده می‌شود و صدایی نزدیک به گام‌های بلوز دارد. در پایین تصویری از نحوه‌ی قرارگیری نت‌ها در گام پنتاتونیک مینور را مشاهده می‌کنید. اگر تا به حال با این گام آشنایی نداشته‌اید، نت‌های زیر را روی گیتار اجرا کنید و با جایگاه و صدای آن‌ها آشنا شوید.

به یاد داشته باشید که یادگیری گام‌ها نیازمند تکیه بر حافظه‌ی عضلانی و در عین حال یادگیری تصویری گام‌ها است.

این گام را می‌توانید روی تمامی آهنگ‌ها با گام مینور اجرا کنید. ابتدا گام آهنگ را پیدا کنید (گام آهنگ معمولا مشابه با اولین آکورد آهنگ است). سپس آن نت را روی سیم ششم پیدا کنید و از آن به عنوان نت پایه (یا نت اول) استفاده کنید (نت پایه در بالا  به صورت دایره‌ای توخالی مشخص شده است). سپس می‌توانید الگوی بالا را اجرا کنید.

اگر آهنگ روی گام ماژور نوشته شده باشد، باید از گام پنتاتونیک ماژور (تصویر زیر) استفاده کنید.

این دو الگو نقطه‌ی شروع مناسبی برای یادگیری گام‌ها در گیتار هستند. هرچند اگر بخواهید از نقاط مختلف فرت‌برد برای نوازندگی استفاده کنید، نیازمند الگوهای بیشتری هستید. در پایین پنج الگوی اصلی قرارگیری نت‌ها در گام‌های پنتاتونیک را مشاهده می‌کنید. نت‌های پایه‌ی مینور با دایره‌ی قرمز و نت‌های پایه‌ی ماژور با دایره‌ی آبی مشخص شده‌اند.

دو الگوی اول، از همه مهم‌تر هستند و باید آن‌ها را به خوبی یاد بگیرید. با مشاهده‌ی تصویر بالا متوجه می‌شوید که هر الگو با الگوی بعد از خود مانند قطعه‌های یک پازل در ارتباط است. این الگوها را در طول فرت‌برد تمرین کنید و سعی کنید در اجرا یکی از الگوهای قرارگیری بالا را به دیگری متصل کنید.

پوزیسیون‌های چهارم و پنجم در اصل مشابه الگوهای اول و دوم هستند، هرچند نت پایه‌ی آن‌ها به سیم پنجم انتقال یافته است. جایگاه سایر نت‌ها نیز به یک سیم پایین‌تر منتقل شده.

بیشتر بخوانید: گام پنتاتونیک چیست؟

گام‌های ماژور و مینور

پس از یادگیری گام پنتاتونیک، زمان آن فرا رسیده که با گام‌های دیاتونیک آشنا شوید. این گام‌ها نمونه‌های پیچیده‌تری از گام پنتاتونیک هستند و به جای پنج نت، هفت نت را در بر می‌گیرند. در تصویر پایین-سمت چپ گام پنتاتونیک ماژور را مشاهده می‌کنید و در سمت راست گام دیاتونیک ماژور (یا گام ماژور) نشان داده شده است. نت‌های جدید با رنگ سبز مشخص شده‌اند.

پس با یادگیری گام پنتاتونیک، بخش مهمی از گام دیاتونیک را هم فرا گرفته‌اید. تنها کافی است نت‌های جدید را در حین تمرین به گام اضافه کنید. در پایین گام پنتاتونیک مینور و گام دیاتونیک مینور (گام مینور) را مشاهده می‌کنید.

مشاهده تمرین گام لامینور در گیتار
 

اگر این ویدیو را دوست داشتید می توانید از طریق این لینک دوره کامل تمرین گیتار در گام لامینور را مشاهده کنید

مانند گام پنتاتونیک، گام‌های دیاتونیک نیز دارای الگوهای متفاوتی هستند که در پایین آن‌ها را مشاهده می‌کنید.

 

گام‌های ماژور و مینور، تنها دو گام از هفت گام دیاتونیک هستند. این هفت گام به مُدهای گام ماژور مشهور هستند. اگر گام ماژور را از نت دوم به جای نت اول شروع کنید و به پایان برسانید، به گامی به نام دوریان می‌رسید. همچنین گام مینور در اصل همان گام ماژور است که از نت ششم شروع می‌شود.

از آنجایی که می‌توانید هرکدام از هفت نتِ گام دیاتونیک را به عنوان نت نخست در نظر بگیرید، این گام دارای هفت مد است. هرکدام از این مدها صدای به خصوص خود را دارند و با آکوردهای خاصی هماهنگ هستند. اما پیش از بررسی آن‌ها بهتر است کمی با تئوری موسیقی و چگونگی شکل‌گیری گام‌ها آشنا شویم.

 آیا می‌خواهید گیتار را از ابتدا یاد بگیرید؟
دوره های ویدیویی و مسیرهای آموزشی لامینور شما را در یادگیری گیتار یاری می‌کنند.
 
 
مشاهده جلسه اول آموزش گیتار

چند نکته‌ی مقدماتی درباره‌ی گام‌ها

راهنمایی بیشتر: گام آهنگ چیست و چه تاثیری بر آکوردها دارد؟

نت‌های هر گام به ترتیب قرارگیری، از یک تا هفت شماره‌گذاری می‌شوند و از آن‌ها با استفاده از شماره‌ی آن‌ها (یا به عبارتی درجه‌ی آن‌ها) یاد می‌کنیم. پس گام ماژور دارای درجه‌های اول (نت پایه)،‌ دوم، سوم، چهارم، پنجم، ششم و هفتم است. پنج نت دیگر نیز وجود دارند که خارج از گام ماژور هستند و آن‌ها را با اضافه کردن علامت‌های دیز و بمل به شماره‌ی نت مشخص می‌کنیم:

1st b2nd 2nd b3rd 3rd 4th b5th/#4th 5th b6th 6th b7th 7th

تمامی گام‌های دیاتونیک دارای هفت نت هستند. به عنوان مثال نت‌های گام مینور به شکل زیر است:

1st 2nd b3rd 4th 5th b6th b7th

همانطور که مشاهده می‌کنید در بالا شماره (درجه) هفت نت مشخص شده است. هرچند درجه‌های سوم، ششم و هفتم بمل هستند. این تفاوت، صدا و فضای گام مینور را از گام ماژور متمایز می‌کند.

پیش از اینکه به سراغ سایر گام‌های دیاتونیک برویم باید چند نکته را درباره‌ی گام‌ها ذکر کنیم.

نت اول به نت پایه معروف است. نت سوم ماژور یا مینور بودن گام را تعیین می‌کند. اگر نت سوم ماژور باشد، گام نیز ماژور است. اگر نت سوم مینور باشد، گام مینور خواهد بود.

نت هفتم پُلی برای بازگشت به نت پایه است و به همین دلیل اجرای آن فضایی متفاوت را به آهنگ منتقل می‌کند. در اکثر گام‌ها (بجز یک گام)، اگر نت سوم ماژور باشد، نت هفتم نیز ماژور است و اگر نت سوم مینور باشد نت هفتم نیز مینور است.

حتما در تمرینات خود تصویر گام‌ها را به خاطر بسپارید و جایگاه هر نت در مقایسه با نت پایه را یاد بگیرید.

مدهای گام ماژور

حالا که نکات پایه‌ای مربوط به گام‌ها را فرا گرفته‌ایم، وقت آن رسیده که به سراغ یادگیری مُدهای گام ماژور برویم. همانطور که اشاره کردیم گام ماژور، هفت مد مختلف دارد. استفاده از این مدها، بستگی به نحوه‌ی پیشروی آکوردها در آهنگ دارد.

همانطور که گام آهنگ مشخص می‌کند که باید از گام ماژور یا مینور در تک‌نوازی استفاده کنیم، آکوردهای آهنگ نحوه‌ی استفاده از مد را مشخص می‌کنند.

در مطلبی دیگر مفصل درباره‌ی نحوه‌ی پیشرفت آکوردها در آهنگ صحبت خواهیم کرد. هرچند بهتر است با یکسری از علائم ابتدایی آشنا شوید. حروف انگلیسی بزرگ (I و V) آکوردهای ماژور را نشان می‌دهند و حروف کوچک (i و v) نشان‌دهنده‌ی آکوردهای مینور هستند. در گام ماژور I آکورد خانه است، IV آکورد همسایه‌ی آن، و V آکوردی است که ما را مجددا به I هدایت می‌کند. به همین ترتیب در گام مینور، vi آکورد خانه است، ii آکورد همسایه‌ی آن و iii آکوردی است که ما را به vi هدایت می‌کند. vii7b5 آکورد دیمینیشد (diminished) است که به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مد یونیان (Ionian)

نخستین مد در گام ماژور، خود گام ماژور است. این گام فضایی شاد را تداعی می‌کند و به همین دلیل در بسیاری از آهنگ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

1st 2nd 3rd 4th 5th 6th 7th

این گام روی آکورد I در پیشروی‌هایی مشابه I V IV استفاده می‌شود. (مثلا C G F)

مد دوریان (Dorian)

مد دوم مشابه گام مینور است. اما در آن نت ششم از بمل (b6th) به ماژور (6th) تغییر کرده است. به همین دلیل فضای گام مینور را کمی سبک‌تر می‌کند. این مد در راک، بلوز و جاز استفاده‌های بسیاری دارد.

1st 2nd b3rd 4th 5th 6th b7th

این گام روی آکورد ii در آهنگ‌هایی با الگوی ii V (مانند Dm G) استفاده می‌شود.

مد فریجیان (Phrygian Mode)

این مد نیز به گام مینور نزدیک است، هرچند نت دوم را به بمل (b2nd) تبدیل می‌کند. این مد صدای منحصر به فردی دارد و به موسیقی لاتین نزدیک است.

1st b2nd b3rd 4th 5th b6th b7th

این گام روی آکورد iii در ترانه‌هایی با الگوی iii IV (مانند Em F) اجرا می‌شود.

مد لیدیان (Lydian Mode)

مد چهارم به گام ماژور نزدیک است و صدایی بسیار دلنشین دارد. در این مد، نت چهارم به دیز تبدیل می‌شود و به همین دلیل صدایی مشابه گام‌های دیمینیشد دارد.

1st 2nd 3rd #4th 5th 6th 7th

این گام روی آکورد IV در ترانه‌هایی با الگوی IV I (مانند F C) اجرا می‌شود.

مد میکسولیدیان (Mixolydian Mode)

مد پنجم در این لیست، همان گام ماژور است که نت هفتم آن به بمل تبدیل شده و به این ترتیب ترکیبی از صدای گام‌های ماژور و مینور را تداعی می‌کند. همانطور که پیش از این اشاره کردیم،‌ این مد از نت سوم ماژور و هفتم مینور به شکل همزمان استفاده می‌کند. این مد نیز مانند مد دوریان، یکی از پرکاربردترین گام‌ها در تاریخ موسیقی راک است.

مشاهده آموزش و اجرای گام میکسولیدین در گیتار

اگر این ویدیو را دوست داشتید پیشنهاد می کنیم سایر دوره های آموزشی آرش یاسمینی را نیز مشاهده کنید

1st 2nd 3rd 4th 5th 6th b7th

این گام روی آکورد V در پیشروی‌هایی مشابه V IV (به عنوان مثال G F) اجرا می‌شود.

مد ایولیان (Aeolian Mode)

مد ششم، همان گام مینور است. استفاده از این مد نیز بسیار رایج است و فضایی تاریک و حزن‌آمیز را تداعی می‌کند.

1st 2nd b3rd 4th 5th b6th b7th

این گام روی آکورد vi در الگوهایی مشابه vi ii (مانند Am Dm) اجرا می‌شود.

مد لوکریان (Locrian Mode)

مد هفتم و پایانی، لوکریان نام دارد و به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مد روی آکوردهای دیمینیشد اجرا می‌شود و فضایی ناملایم دارد. با این وجود که مد لوکریان در موسیقی پاپ چندان استفاده نمی‌شود، در موسیقی جاز بسیار محبوب است.

1st b2nd b3rd 4th b5th b6th b7th

این گام روی آکورد vii7b5 در پیشروی‌هایی مشابه vii7b5 III7 vi (مثلا Bm7b5 E7 Am) استفاده می‌شود.

شاید یادگیری این گام‌ها غیرممکن به نظر برسد. اما نگران نباشید و به خود زمان بدهید. یادگیری و استفاده‌ی صحیح از گام‌ها و مدها نیازمند تمرین مداوم و کسب تجربه است. پس به تمرین‌های خود ادامه دهید و از این گام‌ها در تکنوازی‌های خود بهره بگیرید.

منبع: Take Lessons