آشنایی با فاصله در موسیقی - قسمت هفتم از درسهای تئوری
برای اینکه با مفهوم فاصله در موسیقی آشنا شویم لازم است اول یک مرور کوتاه روی مطالب قبلی داشته باشیم. اگر یادتان باشد در قسمت اول آموزش تئوری موسیقی دربارهٔ نت ها ، نام و محل قرارگیری‌شان روی پنج خط حامل صحبت کردیم. گفتیم که هر نت علاوه بر کشش و ارزش زمانی، دارای صدا و فرکانسی هم هست که از این نظر آنها را به هفت نت تقسیم می‌کنند (دو، ر، می، فا، سل، لا، سی). هر چه نت ها به خطوط بالایی حامل نزدیک می‌شوند صدای آنها زیرتر می‌شود و نت‌هایی که روی خطوط پایینی قرار می‌گیرند بم‌تر هستند.
بین هر دو نت از نظر بسامد (فرکانس) و زیر و بمی اختلافی هست که آن را فاصله (Interval) بین دو نت می‌گوییم. بدیهی است که هر چه این دو نت مد نظر ما از هم دورتر باشند فاصلهٔ بین آنها هم بیشتر است. مثلا فاصلهٔ بین دو و فا بیشتر از فاصلهٔ بین دو و می است. پس فاصله در موسیقی مسافت، اختلاف زیر و بمی یا اختلاف سطح دو نت روی حامل است. حتی روی ساز هم می‌توانید این فواصل را مشاهده کنید.
انواع فاصله در موسیقی
انواع فاصله در موسیقی به دو دسته تقسیم می شود. فاصله در موسیقی می‌تواند متصل(Connected/Conjunct) یا منفصل(Detached/Disjunct) باشد. فاصلهٔ متصل به فاصلهٔ بین دو نت پی‌در پی یا همجوار می‌گوییم (مثل دو و ر یا سل و فا) و فاصلهٔ منفصل، فاصلهٔ بین دو نت ناهمجوار! است(مثل دو و سل).
برای اندازه گیری فاصلهٔ دو نت باید همهٔ نت‌های تشکیل دهندهٔ آن را بشماریم و آن را به صورت یک عدد ترتیبی بیان کنیم. یعنی چی؟ مثلا برای بیان فاصلهٔ بین دو و می باید نت دو، ر و می را بشماریم که می‌شود فاصلهٔ سوم. یا فاصلهٔ بین نت فا و سل می‌شود فاصلهٔ دوم (فا و سل)؛فاصلهٔ نت می تا لا می‌شود فاصلهٔ چهارم (می، فا، سل، لا). فاصلهٔ اول را فاصلهٔ هم صدا و فاصلهٔ یک نت با همان نت در اکتاو بعدی را فاصلهٔ هنگام یا اکتاو می‌گویند.
اگر فاصلهٔ ما از یک اکتاو (یعنی مجموع هفت نت پی در پی) بیشتر باشد، فاصله‌مان ساده است و اگر بیشتر از یک اکتاو باشد فاصله ترکیبی است. این یکی یعنی چی؟ مثلا فاصلهٔ دو تا دوی اکتاو بعدی می‌شود فاصلهٔ هشتم (دو، ر، می، فا، سل، لا، سی، دو) از این فاصله به بعد را می‌گوییم ترکیبی چون وارد اکتاو بعدی شده ایم. پس تا فاصلهٔ هشتم ساده است و از فاصلهٔ نهم به بعد فاصله ترکیبی است. اما همیشه بدانید اگر از فاصلهٔ ترکیبی عدد ۷ را کم کنیم، فاصلهٔ ساده اش به دست می‌آيد. این نکته را یادتان باشد تا مورد استفاده‌اش را بعدا بگویم.
نکتهٔ دیگر اینکه همیشه شمردن فاصله همیشه بالا رونده است یعنی از نت پایینی یا بم‌تر باید شروع کنید و به سمت نت بالاتر یا زیرتر بشمارید. مثلا برای به دست آوردن فاصلهٔ دو نت دو و فا باید بشمارید دو ر می فا که می‌شود فاصلهٔ چهارم. حالا فاصلهٔ بین فا و دو چقدر است؟ - فاصلهٔ پنجم.
پرده و نیم پرده
گفتیم فاصلهٔ متصل همیشه بین دو نت همجوار است و همیشه هم فاصلهٔ دوم است. اما این فاصلهٔ متصل بین نت‌های مختلف همیشه یکسان نیست و بین بعضی نت‌ها کوتاه‌تر است. فاصلهٔ بلندتر را «پرده» (Whole Step) و فاصلهٔ کوتاه‌تر را «نیم پرده» (Half Step) می‌گوییم. هر نیم پرده نصف پرده است پس هر پرده از دو نیم پرده تشکیل شده. در موسیقی غربی، نیم پرده کوچک‌ترین فاصلهٔ بین دو نت است اما در موسیقی ایرانی «ربع پرده» هم وجود دارد یعنی بین هر نیم پرده هم نتی می‌تواند وجود داشته باشد.
فواصل دوم نیم پرده‌ای را «دوم کوچک» و فاصلهٔ دوم یک پرده‌ای را «دوم بزرگ» می‌نامند. حالا کدام نت‌ها فاصلهٔ نیم پرده‌ای دارند و کدام‌ها فاصلهٔ یک پرده‌ای؟
اگر همهٔ نت‌ها در حالت عادی خود باشند و نشانهٔ تغییر دهنده نداشته باشند، فاصلهٔ تمام نت‌ها یک پرده‌ای است غیر از فاصلهٔ بین دو نت «می- فا» و «سی- دو» که نیم پرده‌ای است. پس فاصلهٔ «می- فا» و «سی- دو» دوم کوچک است و بقیهٔ فواصل دوم بزرگ.
]
پرده و نیم پرده
فواصل با توجه به اینکه چند پرده یا نیم پرده داشته باشند صفت‌ها یا کیفیت‌های مختلفی پیدا می کنند که آنها را بنیهٔ فاصله می‌گویند. مثلا فاصلهٔ سوم بسته به اینکه شامل چند نیم‌پرده باشد می‌تواند کاسته، کوچک، بزرگ و افزوده باشد. برای اینکه مفهوم بنیه را بهتر یاد بگیرید ابتدا لازم است روی مبحث فاصله‌ها تمرین کنیم:
چند تمرین برای یادگیری فاصله در موسیقی
- فاصلهٔ نت های زیر را حساب کنید
- تعداد پرده و نیم پرده‌های هر فاصله را حساب کنید.
دیدگاه ها(8 دیدگاه)
-
-
5 سال پیش
مغز من بین پرده ها گیر کرد! ولی آموزشتون خیلی عالی بود ?
-
5 سال پیش
ممنون از توضیح عالی
-
5 سال پیش
فواصل دوم نیم پرده‌ای را «دوم بزرگ» و فاصلهٔ دوم یک پرده‌ای را «دوم کوچک» می‌نامند. اینجا اشتباهه نیم پرده ای دوم کوچک یم پرده ای دوم بزرگ
-
5 سال پیش
ممنون از کامنتتون موردی که گفتید اشتباه در نوشته بود که درست شد
-
-
6 سال پیش
سلام بسیار عالی بود اما دو پاراگراف بالاتر از بحث پرده و نیم پرده، در دو خط اول اشتباه تایپی وجود داره ک آدمو ب اشتباه میندازه اگ تا انتها نخونه. انشالله ک اونم برطرف کنید. سپاس از سایت خوبتون.
-
6 سال پیش
بسیار نکات آموزنده ای بود ممنونم
-
6 سال پیش
خوشحالیم که مطلب براتون مفید بوده.
-
کاربر مهمان
واقعا عالی بود?